نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حسین شیخ‌رضایی ¹
• ابوتراب یغمایی ²

¹ استادیار مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

² دانشجوی دکتری مطالعات علم مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

سؤال از امکانى بودن یا گریزناپذیرى دستاوردهاى علمى، به خصوص نظریه‌هاى علمى، از سؤالاتی است که هم فلاسفه و هم مورخان علم در پى پاسخ به آن بوده و هستند. این سؤال در دو سطح قابل طرح است: یکى سطح فلسفى و دیگرى سطح تاریخى. در سطح اول ما به دنبال یافتن چارچوب فلسفى مناسبى براى طرح و معنادار کردن سؤال از امکانی یا گریزناپذیر بودن دستاوردهای علمی هستیم. در اینجا سخن از آن است که ابزارهاى مفهومى ما (مانند منطق موجهات و شرطى‌هاى خلاف واقع) چگونه می‌توانند چارچوبى فلسفى براى طرح معقول این سؤالات فراهم کنند. در سطح تاریخى، هدف بررسى یک یا چند نظریة خاص و مطالعة امکانى یا گریزناپذیر بودن آن‌ها است. در این نوشته پس از طرح مثالى تاریخى از فیزیک جدید، ابتدا طرح پیشنهادى فولر بررسى می‌شود، آنگاه بر مبناى این طرح و با گسترش آن در ابعاد مختلف تلاش می‌شود به چارچوبى جامع براى طرح سؤال از امکانى بودن یا گریزناپذیرى دستاوردهاى علمى نائل شویم. چارچوب جامع پیشنهادی ما در این مقاله مشتمل بر 32 گزینه است و توان در بر گرفتن بسیاری از حالات مورد نیاز در تاریخ علم را داراست. سرانجام براى بررسى کارایى چارچوب پیشنهاد شده به بررسى دو مثال ملموس از تاریخ علم، یکى از زیست‌شناسى و دیگری از فیزیک، در چارچوب مدل پیشنهادی می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها

• امکانى بودن
• گریزناپذیرى
• تاریخ نگارى مجازى
• برساخت‌گرایى

عنوان مقاله [English]

Contingency or Inevitability of Scientific Achievements: Toward a Comprehensive Framework

نویسندگان [English]

• Hossein Sheykh Rezaee ¹
• Aboutorab Yaghmaie ²

¹ Assistant Professor of Iranian Wisdom and Philosophy Research Institute

² PhD student in Science Studies, Iranian Institute of Wisdom and Philosophy

چکیده [English]

Counterfactual scenarios can be run in the case of scientific events, theories and achievements in the virtual historiography of science. We shall try to provide a comprehensive framework to categorise different approaches to the contingency/inevitability of scientific achievements. The proposed framework is an extended version of that presented by Fuller (2008). He has distinguished two approaches to the historiography of science: overdetermination (“Y had to happen, but it need not have happened via X”), and underdetermination (“X need not have happened, but once it did Y had to happen”), where X is the antecedent cause of Y.
We have introduced four extra questions regarding the relationship between X and Y: whether Y depends on X or not; whether Y depends on an alternative of X or not; whether an alternative of Y depends on X or not; whether X is inevitable or not. On the basis of these questions, we propose our comprehensive framework, containing seven options, to categorise different approaches to the inevitability/contingency of scientific achievements. To show the overall adequacy of this framework, we will apply it to two historical cases, one from modern physics and one from Darwin's theory of natural selection.

کلیدواژه‌ها [English]

• Contingency
• Inevitability
• Virtual Historiography
• Constructivism